Hayvanlar arasında göklerin hâkimi hiç şüphesiz ki kuşlardır. Kuşlar, bitkilerin polenlerinin ve tohumlarının yayılması, böcek, yılan, fare gibi zararlıların populasyonlarının dengelemesi, çeşitli hayvan leşlerinin ortadan kaldırılıp, hastalıkların yayılmasının önlenmesiyle vazifelendirilmiş omurgalı hayvanlardır. Yeryüzünde 10.000 civarında kuş türü yaşamaktadır. Türkiye’deki kuş türü sayısı 487 olarak tespit edilmiştir.
Kuşların dişleri yoktur ve bunun yerine gagaları vardır. Vücutları tüylerle kaplıdır. Sıcakkanlı hayvanlar olup, kanatları vardır ve çoğu uçabilir. Çeşitli kuş türlerine uçabilme, yüzebilme ya da koşabilme yeteneği verilmiştir. Hayatlarının farklı evrelerinde bir yıllık periyotta farklı mevsimlerde yüzlerce hatta binlerce kilometre yol kat ederek denizleri, çölleri veya yüksek dağları bir uçtan diğer uca geçerek, üremek ya da kışlamak amacıyla uzun mesafelere gidebilirler. Göçmen olmayan kuşlar ise bütün yıl boyunca aynı lokalitede bulunurlar.
Her yıl milyonlarca hayvan kendileri için daha uygun kaynaklar bulmak ve kötüleşen çevre şartlarından (besin azalması ve temperatür değişimleri gibi) uzaklaşmak için bulundukları bölgeden daha uygun şartlara sahip alanlara doğru göç ederler. Göç hadisesi, kelebekler ve diğer böcekler, memeliler, deniz kaplumbağaları ve balıklarda da görülmesine rağmen hiçbiri kuşların göçleri kadar kapsamlı değildir. Öyle ki, kuşların topluca gerçekleştirdikleri göç küresel ölçekli olup, bazı türlerin göçleri esnasında gidiş ve dönüş te hesaba katıldığında 30.000 km’yi bulmaktadır. Kuşlarda göç zamanlaması onlara rabbimizin verdiği biyolojik iç saat ile ayarlanmaktadır. Kuşlardaki biyolojik iç saat, fotoperiyodik (gün uzunluğu yani güneşin doğuşundan batışına kadar geçen sürenin uzunluğu) etkilere bağlı olarak gerçekleşen mevsimsel etkilere göre programlanmıştır.
Uçma hadisesi için birim zamanda daha fazla enerjiye ihtiyaç duyulur. Kat edilecek uzun mesafe nedeniyle en ekonomik enerji kaynağına ihtiyaç vardır. Uçma esnasında hava direncini azaltmak ve minimum enerji ile maksimum mesafe kat edebilmek için kuşların vücutları iğ biçiminde yaratılmıştır. Diğer taraftan iskelet sistemlerindeki kemikler içi boşluklu olarak yaratıldığı için oldukça hafiftir. Mesela frigat kuşlarının kanat açıklığı 2.1 m olmasına rağmen iskeletleri 114 gram kadardır.
Kuşların kemikleri içi boşluklu olarak yaratılmıştır
Rabbimiz tarafından kuşlara kanatlar verilmiştir, vücut ısısının korunması ve aerodinamik bir yapı kazandırılması için vücutları tüyler ile kaplanmıştır. İçi kısmen boşluklu olarak yaratılan kemikleri, onların hafif ve kuvvetli bir yapı kazanmaları, havada süzülmek ve uçmak için en ideal şekil almaları için oldukça önemlidir.
Kuşlar sıcakkanlı hayvanlar olarak yaratılmış olmalarının yanı sıra onlara çok etkili bir solunum, kalp-damar ve metabolik sistemleri verilmiştir. Bu sistemler, onları yaratan Zatın (Allah) sonsuz ilim ve iradesiyle koordineli olarak çalıştırılır. Bu koordinasyonla bir taraftan kanat kaslarına ihtiyaç duydukları yüksek enerji oksijenli solunumla temin edilirken, diğer taraftan metabolik atıklar hızla uzaklaştırılarak sporcularda görülen kramp benzeri ağrıların oluşması önlenir.
Kuşlarda görülen etkili gaz alış-verişi, deri ve vücut duvarları arasında ve de kemik boşluklarında olduğu gibi göğüs ve karın boşlukları boyunca yerleştirilmiş olan hava keseleri vasıtasıyla da gerçekleştirilir. Akciğerler ile bağlantılı olan bu hava keseleri, havadaki oksijenin etkili bir şekilde vücuda alınmasını sağlar. Bu özellikler, uzun menzilli göç yapacak kuşlar için eşsiz bir donanım ve performans sağlanması bakımından son derece önemlidir.
Tesadüflere yer bırakmayacak şekilde, çok ince mühendislik hesaplarını gerektiren kuşlardaki bu donanımların, onların ihtiyaçlarını bilen bir Zat yani Allah (C.C.) tarafından yapılıp, işletildiği aşikârdır. Diğer taraftan, kuşlarda günlerce ve hatta aylarca yiyecek almadan hayatın idame ettirilmesi ve yolculuk esnasında ihtiyaç duyulan enerji kaynağı için yeterli yağ depolanmasının nasıl gerçekleştirildiği halen daha tam olarak çözülememiştir.
Uçuş şampiyonu çubuk kuyruklu çulluk, Limosa lapponica
Günümüzde kuşların göç rotaları onlara takılan çipler vasıtasıyla uydudan izlenebilmektedir. Ornitologlar yani kuş bilimcilerin bilimsel adı Limosa lapponica olan çubuk kuyruklu çulluk (Bar-tailed Godwit)’un erkek bireylerinin göç rotasını takip için yaptıkları çalışmada, vücuduna elektronik çip takılan bu kuşun 16 Eylül 2020’de Alaska’daki çamurluk alanlardan ayrılıp, hiç durmaksızın uçarak, 12.200km (7.580 miles) yol kat ederek Pasifik Okyanusu’nu geçtiği ve Yeni Zelanda’ya ulaştığını tespit etmişlerdir. Yapılan hesaplamalara göre bu uçuş esnasında zaman zaman saatte 88.5 km hıza kadar ulaştığı tespit edilmiştir.
Göç öncesi enerji yönünden zengin besinler (yüksek yağ içerikli meyveler ve tohumlar) ile beslenen kuşlarda vücut ağırlığı iki katına çıkarılır ve bunun % 60’a yakını yağdır. Göç esnasında poliansature yağlar bilhassa linoleik asit (bir omega 6 yağ asididir) ve linolenik asit (bir omega 3 yağ asididir) gibi esansiyel yağ asitlerine ihtiyaç duyar. Kuşun vücudunda üretilemeyen bu yağlar (omega 3 ve omega 6 yağ asitleri) rabbimizin onlar için hazırladığı gıda maddelerinden temin edilir. Ayrıca uçuş esnasında metabolik reaksiyonlar sonucunda oluşabilecek serbest radikallerin zararlı etkilerinden korunmaları için antioksidant kapasitesi yüksek olan E vitamini ve anthosiyanin içeren meyve ve besinlerle de beslenirler. Mesela sonbahar göçü esnasında konakladıkları bölgelerde bu tür gıda maddeleri rahmani ve şefkatli bir el (Allah) tarafından onların beslenmeleri için çeşitli çalıların meyvelerinde hazırlanmıştır.
Göçten önce aşırı beslenme (hiperfaji) ve kilo almayla eş zamanlı olarak sindirim organlarının (mide, taşlık ve ince bağırsağın) küçültülerek yeniden yapılandırılması, maksimum düzeyde beslenme ve göç uçuşu esnasında ihtiyaç duyulan enerjinin temini rahmani bir planlamanın eseri olup, asla tesadüflerle izah edilemez.
Yaratılış harikası olan bu hayvanlarda hikmetin bir eseri olarak uçuş öncesi Alaska’da yaklaşık iki ay beslenen çubuk kuyruklu çulluk erkek bireylerin enerji depoları artırılırken, sindirim organları küçültülmektedir. Egzersiz organlarının boyu ve kapasitesinin ise artırıldığı düşünülmektedir.
Kuşlar Uçuş Rotalarını Nasıl Buluyorlar?
Kuşların yıllık göçler esnasında kullandıkları yollar uçuş rotası olarak isimlendirilir. Bilim adamları kuşların uçuş rotalarını nasıl bildiklerini tam olarak çözememişlerdir. Ancak Rabbimizin kuşlara verdiği dahili bir küresel konumlandırma (GPS) sisteminin var olduğunu düşünmektedirler. Bunun için gündüz uçuşlarında güneşin ve geceleri ise kutup yıldızı ya da kuzey yıldızı gibi yıldızların konumundan faydalandıkları tahmin edilmektedir. Kuşların gözleri ile beyni arasında adeta bir pusuladaki gibi hangi yönün kuzey olduğunu belirleyen bir sistem olabileceğini düşünmektedirler. Diğer taraftan kuşun iç kulağındaki nöronlarda bulunan eser miktardaki demirin de yön bulmada kullanıldığı varsayılmaktadır. Şaşırtıcı olan bir diğer durum da yön bulmada ve kuşun konumunu tam olarak belirlemede kuşun gagasın da kullanıldığı yönündedir. Kuşların gagasının beyinle irtibatı trigeminal sinir ile sağlanır. Bilim adamları bu sinire Rabbimiz tarafından, dünyamızı çepe çevre saran manyetik alanın algılanması görevi verildiğini tespit etmişlerdir. Çünkü magnetik alan kutuplarda çok güçlü olup, bu güç ekvatora doğru gidildikçe zayıflamaktadır.
KAYNAKLAR
Bacak, E., Güngör, U., Arslangündoğdu, Z. (2019). Gala Gölü Kuşları. Edirne: T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Edirne Şube Müdürlüğü.
Battley, P.F. et al. (2020 ). Interacting Roles of Breeding Geography and Early-Life
Settlement in Godwit Migration Timing .Front. Ecol. Evol., 17 March 2020 https://doi.org/10.3389/fevo.2020.00052
George W. Cox. (2010). Bird Migration and Global Change. Island Press 305pp.
Mills, D. (2019). Canlılar Kitabı, Yeryüzündeki Yaşamın Görsel Ansiklopedisi. Çeviri: Karahisar Turan, S. Tübitak Popüler Bilim Kitapları. 304 s.
Piersma, T., Robert E. Gill Jr. R.E. , Daniel R. Ruthrauff, D.R. (2021). Physiomorphic
transformation in extreme endurance migrants: Revisiting the case of bar-tailed godwits preparing for trans-pacific flights. Front. Ecol. Evol., 17 June 2021 https://doi.org/10.3389/fevo.2021.685764
Rappole, C. H. (2013). The Avian Migrant. The Biology of Bird Migration. 458pp.
Spiecker, Lisa, et al. “Endless skies and open seas–how birds and fish navigate.” Neuroforum 27.3 (2021): 127-139.
Editor: Williams, D.T. (2021). What Is a Bird?: An Exploration of Anatomy, Physiology, Behavior, and Ecology. Princeton University Press.
https://www.nationalgeographic.com/animals/article/bird-migration-one-of-natures-wonders-heres-how-they-do-it (14 Kasım 2021).
https://www.nationalgeographic.org/media/how-do-birds-navigate/ (14 Kasım 2021).
https://www.amherst.edu/system/files/media/1394/mag1.pdf (14 Kasım 2021).
https://www.guinnessworldrecords.com/world-records/86385-longest-non-stop-migration-by-a-bird (14 Kasım 2021).
Yazar
Prof. Dr. Ali ALAŞ
Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Biyoloji Eğitimi A.B.D.